Scholen beproeven nieuwe examenprogramma's

“Afgelopen voorjaar heeft een groepje van zeven leraren, opleiders en vakdidactici lesmateriaal ontwikkeld bij de nieuwe onderdelen in de conceptexamenprogramma's maatschappijleer. Het zijn geen panklare lessenseries, maar halffabricaten. De leraren die meedoen aan het beproeven kunnen die desgewenst aanpassen aan hun eigen context. En natuurlijk kunnen ze ook zelf lessen ontwerpen.

Nieuw zijn de ervaringsdoelen waarmee leerlingen leren sociaal, rechtvaardig en politiek te handelen. Daar is in het veld veel draagvlak voor. Maar hoe geef je daar praktisch vorm aan? Verder heeft ethisch redeneren meer nadruk gekregen. Ook daarvan horen we graag van scholen of dat in de klas lukt. Maatschappijleer heeft geen centraal eindexamen, maar ik hoop dat we samen met de scholen en Stichting Cito kunnen kijken hoe we een praktische eindopdracht rondom een maatschappelijk vraagstuk kunnen ontwikkelen.

Het voelt als een enorme rijkdom om deze fase samen met de praktijk te doen. Ik hoop dat we als een soort professionele leergemeenschap gaan functioneren, waarin we samen leren en er kruisbestuiving ontstaat. En natuurlijk een curriculum dat past bij de praktijk.” 

“Mijn schooldirecteur vroeg of ik mee wilde doen met het beproeven en daar hoefde ik niet lang over na te denken. Dit is dé manier om mee te denken  over of het nieuwe examenprogramma haalbaar is voor mijn leerlingen of niet. Mijn collega en ik krijgen uren om daarmee aan de slag te gaan: lessen ontwerpen en uitproberen in de klas.

Een mooi nieuw onderdeel vind ik de eindtermen over politiek en sociaal handelen, bijvoorbeeld in gesprek gaan met mensen met een andere sociaal-culturele achtergrond. Al is de vraag wel hoe we dat voor leerlingen van vmbo-bb behapbaar maken, hoe we daar handen en voeten aan kunnen geven. Want natuurlijk willen we ook deze leerlingen handvatten meegeven om zich te bewegen in de maatschappij. Een belangrijke vraag hierbij is ook hoe je dit toetst. En of iedere leerling dezelfde kwaliteiten moet laten zien.  

Ik hoop en verwacht dat we dit schooljaar echt de diepte in kunnen gaan en samen ontdekken wat wel en niet werkt in de praktijk. Onze feedback telt zwaar, was de boodschap van SLO op de startdag. We hebben met alle bb-collega’s al een appgroepje opgezet, zodat we veel kunnen uitwisselen en straks goede feedback kunnen geven.”

“We gaven scholen een paar gerichte onderzoeksvragen mee voor het beproeven. Bijvoorbeeld: In hoeverre zijn de nieuwe elementen in de examenprogramma’s uitvoerbaar voor leerlingen, zowel qua inhoud als gevraagd niveau van beheersing? Bij sommige onderdelen merkten leraren al snel: dat wordt lastig voor leerlingen. Zo is er een nieuw onderdeel opgenomen in het examenprogramma voor vmbo gemengde en theoretische leerweg, om de aansluiting met de havo te verbeteren: draaiingen met vlakken en figuren. Daarbij moeten leerlingen bijvoorbeeld een driehoek over 180 graden draaien. De meeste leraren gaven als feedback terug dat dat te complex en te tijdrovend is. Dus schrapten we dit onderdeel voor het vmbo gl/tl.

Leraren reageerden heel positief op de nieuwe opbouw van vmbo-bb naar vmbo-gl/tl. Die is nu meer geleidelijk. Zo hoeven vmbo-kb-leerlingen bij goniometrie geen hoeken en zijden uit te rekenen, maar alleen hoeken.

Mijn tip voor het uitproberen voor andere vakken in dit schooljaar? Richt je liever op één onderdeel en doe dat goed in plaats van alles te willen beproeven. En voor mijn SLO-collega’s: ga vooral op schoolbezoek. Zo houd je echt verbinding met de praktijk. Wij zetten iets op papier, maar uiteindelijk maken leraren in de klas het verschil. Die praktijkkennis is essentieel om tot een goed curriculum te komen.”

“Mijn collega en ik onderzochten hoe we de nieuwe elementen konden verwerken in onze lessen en in de jaarplanning. Soms lukte dat al met kleine aanpassingen. Om leerlingen kennis te laten maken met digitale tools, een nieuwe eindterm, lieten we hen een bestaande praktijkopdracht met Excel maken. Voor andere, meer theoretische nieuwe onderdelen ontwikkelden we samen met curriculumexperts van SLO de lessen.

Ik vond het een leuke en leerzame ervaring. Als je zoals ik al vijftien jaar lesgeeft, leun je veelal op routine. Nu was er ruimte om weer na te denken over mijn vak. Ik vond het ook heel waardevol om met vakcollega’s van de andere deelnemende scholen ervaringen te delen. In de drukte van alledag komt het daar zelden van, maar zoiets zouden we meer moeten doen. Dat alleen al is reden om je aan te melden voor zo’n traject. Bovendien is het een kans om als vakdocent invloed te hebben op het nieuwe curriculum. SLO nam onze feedback heel serieus. Mijn collega en ik zijn nu goed voorbereid op wat er komen gaat. Binnen ons schoolbestuur kunnen we straks onze collega’s bijpraten.”

“De startdag was heel informatief. Ik vond het vooral leuk om leraren van andere scholen te ontmoeten. Niet alleen van havo, maar ook van de vmbo-leerwegen. In de praktijk van alledag komen we elkaar niet zo vaak tegen.

Ik vind het mooi dat de doelen van het nieuwe programma ambitieus zijn. Het meest spannend, en dan bedoel ik spannend op een leuke manier, vind ik de handelingsdoelen. Handelen uit eigen waarden, niet alleen in de klas, maar ook daarbuiten, is wel even iets anders dan tijdens een toets opschrijven dat een politieke partij soms buiten de democratische regels handelt. Eerst dacht ik: hoe pakken we dat aan? Maar als je samen met collega's in lessen en opdrachten denkt, borrelen er meteen ideeën op. Bijvoorbeeld niet alleen op bezoek gaan bij een gemeenteraadsvergadering, maar ook proberen eigen punten op de agenda te krijgen. Dat vind ik het leuke van dit jaar: we beproeven geen kant-en-klare lessen, maar een nieuw programma dat we zelf mogen uitwerken. Ik krijg een middag per week de tijd om samen met andere leraren nieuwe lessen te ontwerpen. Ik heb er heel veel zin in!”

“De vakvernieuwingscommissies werkten hard en zorgvuldig aan de nieuwe exmaneprogramma's. Tijdens de fase van beproeven doen we hun werk daarom niet dunnetjes over. Wel vragen we de ruim 130 scholen om aan de slag te gaan met de nieuwe onderdelen in de programma’s en na te gaan of die uitvoerbaar en haalbaar zijn. Daarbij kunnen ze gebruikmaken van lessuggesties en lesmateriaal dat we hiervoor hebben geselecteerd of ontwikkeld. We organiseren drie landelijke bijeenkomsten en wekelijkse online inspiratie- en vragenuurtjes. We bezoeken scholen, onder meer om in gesprek te gaan met leerlingen. Ook schoolleiders doen mee. Want zij kunnen ons feedback geven over wat er nodig is om de examenprogramma’s goed in te voeren op school.

Op de landelijke bijeenkomsten evalueren we met leraren de beproefde onderdelen. Bijvoorbeeld: zijn de ervaringsdoelen bij Nederlands concreet genoeg en hoe kun je die in een Programma van Toetsing en Afsluiting een plek geven? Op de slotdag evalueren we ook het geheel van het programma: verwacht je dat dit geheel haalbaar en uitvoerbaar is voor jouw leerlingen op vmbo, havo of vwo? En zo niet, ligt dat aan het programma of aan de randvoorwaarden?

Uiteindelijk leidt de feedback van scholen tot aangescherpte examenprogramma’s. Bij de examenprogramma's voor wiskunde vmbo is bijvoorbeeld een onderdeel geschrapt en zijn sommige passages helderder geformuleerd. Deze fase is echt essentieel voor ambitieuze én behapbare examenprogramma’s.”