Andere vaardigheden leren, andere talenten aanboren
In Den Haag kunnen leerlingen die op het reguliere middelbaar onderwijs vastlopen terecht bij VAVO Haaglanden voor volwassenenonderwijs. Sinds 2023 kunnen zij hier binnen vmbo-tl en havo deelnemen aan het praktijkgerichte programma (pgp). De programma’s zijn opgezet door Ineke Braam, ook docent Frans: “Je merkt dat ze gemotiveerd aan de slag gaan. In de gang voor het lokaal hangt vaak al een positieve vibe.”
Ineke Braam leidt op VAVO Haaglanden de pgp’s op vmbo- en havoniveau. “Het pgp is op onze school een eenjarig én examenvak”, vertelt Ineke. “Het bestaat uit drie trajecten van elk een week of zes. Leerlingen krijgen drie keer een cijfer, het gemiddelde is hun eindcijfer.” Het pgp is meer gericht op interactie met de praktijk en omgeving, minder op leren uit boeken. Ineke: “Ze moeten hun opdrachten voor een externe opdrachtgever kunnen onderbouwen. Op het vmbo richten we ons vervolgens meer op ontwerpen, adviseren en uitvoeren voor de praktijk. Op het havo gaat het vaker over adviezen opstellen, oplossingen bedenken, creatief en analytisch zijn. Het is niet zomaar een makkelijk vak. Het vergt toepassing van kennis en vaardigheden uit de avo-vakken en daarbij leren ze vaardigheden die andere talenten aanboren.”
De school werkt onder meer samen met externe opdrachtgevers als de Belastingdienst en ouderenzorgorganisatie Cardia. Na zes weken werken aan hun praktijkgerichte opdracht geven de leerlingen ter afsluiting een presentatie in het bijzijn van de opdrachtgever, op school of op locatie. Ineke: “Bij ons doen 100 havoleerlingen mee aan het pgp. In het najaar van 2024 zijn ze gestart bij Cardia.” De opdracht van deze ouderenzorgorganisatie is verwerkt in een reader getiteld ‘Reis naar betere zorg.’ In zes pagina’s staat omschreven wat leerlingen leren en wat de planning is. De leerlingen onderzoeken bij Cardia welke werkprocessen verbeterd kunnen worden zodat het werk van (zorg)medewerkers makkelijker wordt en minder tijd kost.
Ineke: “Leerlingen gaan in groepjes naar de instelling en praten met leidinggevenden en medewerkers. Vaak geeft de opdrachtgever aan het begin een gastles om de opdracht toe te lichten. Na een werkbezoek werken leerlingen de opdracht op school uit waarbij tussendoor overleg is met de opdrachtgever. Bij de eindpresentatie geeft de opdrachtgever ook feedback. Dat is de formule.” Voor de opzet van het programma heeft Ineke veel geleerd door te doen. “Planning en organisatie zijn belangrijk. Het pgp is een vak zonder boeken. Daarom moet je goed weten hoe het in elkaar zit. Leerlingen willen ook houvast: ‘Wat moeten we doen, wanneer moet het af zijn?’ Als docent houd je de planning en structuur goed in de gaten. Voor elke praktijkgerichte opdracht hebben we daarom een tijdpad uitgeschreven.”
Voor opdrachtgevers is er een extra incentive om met havo- en vmbo-leerlingen te werken, vertelt Ineke Braam. “Ze boren een nieuwe doelgroep aan van toekomstige studenten of medewerkers.” Dat laatste beaamt Murat Akdeniz van de Belastingdienst: “Wij wilden weten waarom de respons op onze stageplekken een beetje tegenvalt. Hoe maken we ons vakgebied, de fiscaliteit, aantrekkelijker voor studenten? Dankzij de leerlingen hebben we veel nieuwe inzichten en ideeën opgedaan waarvan we een paar ook gaan inzetten, zoals een banenmarkt en een open avond. Ook sociale media kunnen ons zichtbaarder maken. Deze jongeren zijn er zelf actief en ze gaven ons een paar goede ideeën hiervoor.” Jasmijn Soppe van Cardia is ook enthousiast: “De leerlingen leren creativiteit inzetten, maar ook observeren en het analyseren van werkprocessen. Tijdens een werkbezoek doen ze ideeën op en zien ze bijvoorbeeld waar onze medewerkers tegenaan lopen. Zo leren ze luisteren, een gesprek voeren met medewerkers, cliënten en familieleden. Je merkt echt dat leerlingen de opdrachten heel leuk en concreet vinden.”
Ineke ziet ook dat haar pgp-leerlingen enthousiast zijn. “Ze zijn vaak aangenaam verrast door het vak: ‘Het is een soort profielwerkstuk maar dan leuk!’ Wat hen motiveert is dat ze oplossingen verzinnen voor een bestaand probleem. Ik merk dat ze heel goed aan de slag gaan en soms langer blijven dan de les duurt. In de gang voor het lokaal hangt vaak al een positieve vibe. Soms lopen er collega’s langs die vragen: ‘Wat is dit voor een vak?!’”
Het pgp kan richting geven bij een latere studie- of beroepskeuze: waar ben je goed in, wat vind je leuk? Hiermee zijn leerlingen beter voorbereid op vervolgonderwijs. “Daarom speelt loopbaanbegeleiding voortdurende een rol”, aldus Ineke. “Ze krijgen veel beroepen en opleidingen te zien. Zo kregen ze een keer een gastles van een docent van de opleiding Lifestyle Sport en Bewegen. Leerlingen vragen zich steeds af of het werk iets voor hen zou zijn en maken daarover een reflectieverslag.” Bij het pgp-Technologie raakten vorig jaar enkele leerlingen geïnteresseerd in de opleiding Bouwkunde. Ineke: “Ik merk zeker bij de havoleerlingen dat het programma een succes is. Het maakt de overgang naar het hbo soepeler. Ze hebben ook een goede basis nodig maar dat komt binnen dit vak ook goed aan bod, zoals in het schrijven van verslagen. In deze pilot houden wij goed in de gaten dat die basis goed op niveau is.”
Hoe vergelijkt Ineke het pgp met haar reguliere lessen? “Het programma vergt veel voorbereiding. Zo moet je met collega’s het lesmateriaal zelf ontwerpen. Als docent maak je de kaders van het vak. Je moet de organisatie van de lessen goed op orde hebben, de planning met gastdocenten, excursies, feedbackgesprekken. Tijdens de lessen gaan leerlingen aan het werk en ben je een vraagbaak. Ik vind het erg leuk om te doen, een uitdaging. In mijn lessen Frans geef ik iemand de beurt maar hier zijn leerlingen proactiever. De tussentijdse feedbackgesprekken per groepje zijn vaak heel bijzonder. Er is meer interactie dan bij een avo-vak.”
Het praktijkgerichte programma bestaat uit het uitvoeren van praktische en realistische opdrachten voor externe opdrachtgevers, zoals bedrijven, instellingen en vervolgonderwijs. Hiermee doen leerlingen in de bovenbouw praktische kennis en ervaring op in verschillende werkvelden. Ze ontwikkelen vaardigheden als samenwerken, verantwoordelijkheid nemen, ontwerpen en onderzoeken. Leerlingen ervaren hoe het er in de praktijk aan toegaat en worden zo beter voorbereid op de overstap naar het vervolgonderwijs en maken hiervoor bewustere keuzes.
vmbo gl-tl
Er is subsidie beschikbaar voor scholen die vanaf schooljaar 2025-2026 een praktijkgericht programma willen invoeren voor gl en/of tl. Aanvragen kan van 15 januari tot en met 17 februari 2025. Kijk voor meer informatie op praktijkgerichteprogrammas.nl of maak kennis met het examenprogramma op slo.nl/pgp-vmbo.
havo
De praktijkgerichte examenprogramma’s voor het havo worden op dit moment ontwikkeld in een pilot. Voor het opstarten en doorontwikkelen is subsidie beschikbaar. Aanvragen kan van 6 januari tot en met 21 februari 2025. Kijk voor meer informatie of deelname aan de pilot op slo.nl/pgp-havo.