Nieuwe routines voor curriculumontwikkeling
Hoe geef je binnen de school leiding aan curriculumontwikkeling? Schoolleiders en teacher leaders van verschillende scholen voor voortgezet onderwijs onderzoeken dit samen binnen het Leernetwerk curriculumbewust handelen.
“Curriculumontwikkeling is een onlosmakelijk en noodzakelijk onderdeel van de onderwijsopdracht van scholen. De overheid stelt kaders en scholen maken keuzes in de concrete invulling vanuit de eigen identiteit en in hun eigen context. En dat zie je ook terug in de praktijk”, stelt Geesje van Slochteren, curriculumontwikkelaar bij SLO. “Scholen doen bijvoorbeeld projecten met externe partners, ontwikkelen en bieden leerstof geïntegreerd aan of schrijven modules waarmee leerlingen zelf aan de slag kunnen.”
“Hoewel vrijwel alle scholen bezig zijn met curriculumontwikkeling, is het nog geen routine voor ze om consistent vanuit de eigen schoolvisie het onderwijsprogramma vorm te geven”, stelt Geesje. “De essentie van curriculumbewust handelen is dat een school steeds opnieuw doordachte keuzes maakt in het lesprogramma. Zodat het aansluit bij ontwikkelingen in de maatschappij en blijft passen bij wat de school beoogt.” “Continue curriculumontwikkeling is noodzakelijk”, bevestigt collega Talita Groenendijk, expert curriculumonderzoek bij SLO. “Dit proces vraagt om inbedding in de schoolcultuur, met duidelijke rollen voor alle betrokkenen in de school. Waarbij de schoolleider leiding geeft, de hoofdlijnen bewaakt en samen met het bestuur eindverantwoordelijk is. Een aantal ‘uitvoerende taken’ is bij teacher leaders belegd: vakinhoudelijke experts, die binnen de school hun collega’s meenemen in het proces van curriculumontwikkeling.” En de docenten vertalen de kaders van de overheid en de eigen schoolvisie in hun leerlijnen en lesprogramma’s. De lesmethode kan daarbij een referentie en bron zijn. Om scholen te ondersteunen bij schooleigen curriculumontwikkeling, zette SLO begin 2023 het Leernetwerk curriculumbewust handelen op, samen met Schoolleiders voor de Toekomst, Voortgezet Leren (onderdeel van de VO-raad) en acht scholen voor voortgezet onderwijs. “Deze scholen zijn allemaal al langere tijd bezig met curriculumontwikkeling. Ze zetten stappen om het een vast onderdeel te maken van hun organisatie”, aldus Geesje. Vanuit iedere school neemt een schoolleider en een teacher leader deel aan het netwerk.
Het netwerk is gericht op het versterken van curriculumbewustzijn door de diverse praktijken van de scholen te verbinden met de expertise van SLO op het gebied van curriculumontwikkeling. “SLO biedt hiervoor verschillende tools”, vertelt Talita. “Zoals het curriculaire spinnenweb en ontwikkelkaarten. Ook bieden we ondersteuning bij het werken vanuit ontwerpprincipes en curriculumevaluatie.” Daarnaast is er binnen het Leernetwerk aandacht voor landelijke ontwikkelingen die (op termijn) invloed hebben op de curriculumontwikkeling van scholen. Geesje: “Zo hebben vakexperts van SLO de nieuwe conceptkerndoelen (zie: actualisatiekerndoelen.nl) toegelicht, vanuit de nieuwe leergebieden burgerschap en digitale geletterdheid. Dat was heel informatief en leverde interessante gesprekken op over wat het vraagt om deze leergebieden een plek te geven in het schoolcurriculum.”
Op deze manier wil SLO scholen ondersteunen in hun ontwikkeling. “Tegelijkertijd ontdekken we steeds beter wat schoolleiders en teacher leaders nodig hebben om curriculumontwikkeling als een duurzame praktijk te verankeren in de schoolorganisatie”, zegt Talita.
Gaandeweg ontstaan er binnen het netwerk een gemeenschappelijke taal en gedachtegoed over wat ‘leidinggeven aan curriculumontwikkeling’ behelst, constateert Geesje: “Als schoolleider of teacher leader ben je een regisseur in curriculumontwikkeling en versterk je de afstemming door de hele school heen. Er gaat ook vooral energie zitten in processen en teams en de organisatie ervan, het is een integraal proces. Met deze inzichten hebben we een verrijking gemaakt bij het SLO-model van integrale schoolontwikkeling”. In november 2024 is een nieuw Leernetwerk gestart met schoolleiders en teacher leaders over leiding geven aan curriculumontwikkeling. Wil je ook aan de slag met curriculumontwikkeling op je school? Check dan de instrumenten op slo.nl/cos.
Om curriculumontwikkeling op school te laten slagen, is het belangrijk om tegelijkertijd te werken aan professionele ontwikkeling van het team én aan de ontwikkeling van de schoolorganisatie.
Rol en taken als leider
De gesprekken tussen de deelnemers in het Leernetwerk gaan vaak over hoe je als schoolleider of teacher leader een verbindende rol kunt vervullen binnen integrale schoolontwikkeling. Op basis van die inzichten maakte SLO een verrijking bij het model van integrale schoolontwikkeling, waarin de drie belangrijkste taken op dit vlak worden belicht:
Taak 1: Bewaken van consistentie en samenhang in het curriculum
“Het gaat erom dat je als leider sturing geeft aan curriculumontwikkelingen die binnen je school gaande zijn, bijvoorbeeld dat het programma van onder- en bovenbouw goed op elkaar aansluiten”, aldus Geesje. “En misschien is het belangrijkste om het gesprek over de keuzes die je in het curriculum maakt continu te blijven voeren met elkaar. Met de schoolvisie als ijkpunt.”
Taak 2: Versterking van de curriculumbekwaamheid van leraren
Leraren die aan de slag gaan met de ontwikkeling van het curriculum hebben vaardigheden nodig om dit te kunnen doen. Bijvoorbeeld: vanuit doelen kunnen werken, zicht hebben op doorlopende leerlijnen en zich nieuwe inhouden eigen kunnen maken, stelt Talita. “Schoolleiders en teacher leaders hebben een belangrijke rol in het versterken van leerprocessen binnen teams en gezamenlijke professionalisering. Dit is één van de grootste uitdagingen.”
Taak 3: Systematisch borgen van curriculum(ontwikkeling) in de organisatie
“Als een school wil inzetten op curriculumontwikkeling, vraagt dit om het steeds opnieuw bevragen van de kwaliteit”, zegt Geesje. “Het borgen van curriculumontwikkeling in de structuren van de schoolorganisatie is essentieel, bijvoorbeeld door afspraken te maken over het updaten van vakwerkplannen. Maar het gaat ook om cultuur: om het mogen maken van fouten en samen daarvan leren.”
De voorbeelden in figuur 1 zijn gebaseerd op wat er uit de gesprekken binnen het netwerk naar voren is gekomen, vertelt Geesje. “Samen vormen de voorbeelden een ‘denkmodel’, waarop we verder kunnen bouwen in het Leernetwerk met twaalf scholen dat in november gestart is.”
