Curriculumbewuster handelen met de nieuwe kerndoelen
De conceptkerndoelen van alle leergebieden zijn inmiddels opgeleverd. Wat verandert er zoal? Hoe kun jij je voorbereiden op de komst van toekomstige nieuwe kerndoelen? SLO-curriculumontwikkelaar Nederlands voor het primair onderwijs Jantien Dhont, programmamanager actualisatie kerndoelen Mirjam Brand en expert bewegingsonderwijs in het (v)so Marcel Bouwhuis vertellen wat zij verwachten, hoe het onderwijsveld is betrokken en hoe het verder gaat.
Jantien Dhont was als taalexpert en curriculumontwikkelaar Nederlands bij SLO betrokken in de fase van beproeven van de conceptkerndoelen. Ze presenteerde de kerndoelen op regiobijeenkomsten in Utrecht, Bergen op Zoom en Roermond. “Op basis van de feedback uit het onderwijsveld en van experts heeft SLO de conceptkerndoelen bijgesteld en aangescherpt. Voor Nederlands en rekenen en wiskunde zijn de definitieve conceptkerndoelen aangeboden aan het ministerie van OCW.”
Volgens Jantien is betekenisvol en samenhangend onderwijs ook belangrijk bij Nederlands. “Een voorbeeld hiervan is het inzetten van vaardigheden zoals lezen en schrijven als middel bij andere leergebieden, onder meer door bij alle lessen een rijke taal en -leesomgeving te creëren. We willen meer samenhang laten zien, en niet werken met losstaande oefeningen. Taal is een middel om te communiceren, om je te uiten en een instrument om te denken en te leren.” In de definitieve conceptkerndoelen zitten diverse nieuwe elementen. “Zo is er meer aandacht voor literatuur en willen we andere talen meer benutten bij het ontwikkelen van taalcompetentie.”
De opdracht is om een ambitieus en betekenisvol curriculum te realiseren. De nieuwe kerndoelen moeten concreter zijn dan die uit 2006. “Die kerndoelen zijn vaag geformuleerd en verouderd”, zegt Jantien. “De samenleving is sindsdien ook flink veranderd.” Marcel Bouwhuis bevestigt: “De huidige kerndoelen voor het speciaal onderwijs bestaan uit vijf kort omschreven doelen die bijna vijftien jaar oud zijn! Door de actualisatie komen ze in de nieuwe reguliere kerndoelen en omdat ze inclusiever zijn geformuleerd, zijn ze ook toepasbaar in het speciaal onderwijs. Ik vind het geweldig om daaraan te kunnen bijdragen.”
Marcel is vanuit het (voortgezet) speciaal onderwijs betrokken bij de actualisatie van de kerndoelen voor bewegen en sport. “Inclusief onderwijs is een hot item. Ik heb lange tijd in het speciaal onderwijs gewerkt en ga nu als ambulant begeleider bewegingsonderwijs naar scholen zodat leerlingen met een beperking beter kunnen deelnemen aan de les. Actief lesgeven ligt achter mij, maar ik heb veel ervaring met een breed spectrum aan leerlingen.”
Bij het ontwikkelen van de conceptkerndoelen denken teamleden in eerste instantie vanuit de gemiddelde leerling in het regulier onderwijs. Marcel: “Ik heb elke keer de vraag gesteld om te toetsen of ’mijn‘ leerlingen, dus de leerlingen met een speciale onderwijsbehoefte, hier ook onder vallen.” Hij geeft een voorbeeld. “De eerste drie conceptkerndoelen bewegen en sport gaan over beter leren bewegen om de beweegvaardigheid te verbeteren. Ik heb daar ‘binnen de eigen mogelijkheden’ aan toegevoegd. Daarmee is de formulering direct inclusief geworden. De conceptkerndoelen zijn voor álle leerlingen, ook in het speciaal onderwijs.”
Ieder kerndoel bevat een doelzin die aangeeft waar het om gaat, met concrete voorbeelden in ‘te denken valt aan’. Voor bewegen en sport zijn conceptkerndoelen geformuleerd die gaan over beter leren bewegen, maar ook over persoonsvorming. “We hebben een rijk vakgebied. Leerlingen leren niet alleen een vaardigheid, maar ze ontwikkelen zich ook sociaal-emotioneel en leren samen bewegen te regelen. Ze krijgen meer vertrouwen en ontwikkelen een beweegidentiteit, mede door te reflecteren op bewegen en ervaringen te delen.”
Marcel vindt het een mooie aanvulling dat een leraar in po, vo en (v)so met de huidige conceptkerndoelen het gesprek met de leerling kan aangaan. “Het is echt een verbetering. De doelen geven concretere handvaten om ermee aan de slag te gaan, in plaats van een globale omschrijving. Het is meer tekst, maar meer helpend.”
Gedurende de ontwikkeling van de conceptkerndoelen bewegen en sport heeft de klankbordgroep specifieke onderwijsbehoeften geadviseerd over de haalbaarheid en herkenbaarheid voor leerlingen met een specifieke onderwijsbehoefte. Marcel: “Die professionals heb je nodig in de schrijffase. De feedback was voor mij herkenbaar en ik voelde me gesteund. Het heeft veel opgeleverd.” Volgend jaar volgen de functionele kerndoelen, voor zeer moeilijk lerende kinderen en ernstig meervoudig beperkte kinderen.
“Het ministerie van OCW heeft SLO de opdracht gegeven om samen met het onderwijsveld de kerndoelen en examenprogramma’s te actualiseren. Actuele kerndoelen en examenprogramma’s dragen bij aan gelijke kansen voor leerlingen, goede doorstroom naar het vervolgonderwijs en het kunnen functioneren in de maatschappij.
“Het ministerie van OCW heeft SLO de opdracht gegeven om samen met het onderwijsveld de kerndoelen en examenprogramma’s te actualiseren. Actuele kerndoelen en examenprogramma’s dragen bij aan gelijke kansen voor leerlingen, goede doorstroom naar het vervolgonderwijs en het kunnen functioneren in de maatschappij.
Als SLO voeren we regie op dit actualisatieproces. Per leergebied hebben we een team samengesteld van leraren, vakexperts, curriculumexperts en een onafhankelijk procesregisseur. Het kerndoelenteam kan tijdens het jaar van het ontwikkeltraject gebruikmaken van aanvullende specialistische expertise. Elk kerndoelenteam is bijgestaan door een advieskring met daarin vertegenwoordigers van onderwijs- en of maatschappelijke organisaties die reflecteerden op de tussenproducten en hun achterban raadpleegden. Daarnaast worden alle conceptkerndoelen beproefd in de onderwijspraktijk. Hiervoor worden scholen en experts betrokken.
Inmiddels hebben we de definitieve conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde opgeleverd, net als de functionele kerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde. In september en oktober hebben we de regiobijeenkomsten voor de fase van beproeven van burgerschap en digitale geletterdheid gehouden. Begin 2025 worden expertsessies voor deze twee leergebieden gehouden. Daarnaast zijn ook de conceptkerndoelen van de vijf leergebieden mens en natuur, mens en maatschappij, kunst en cultuur, bewegen en sport en moderne vreemde talen in november 2024 gepubliceerd.”
Jantien verwacht dat leraren met de toekomstige nieuwe kerndoelen curriculumbewuster kunnen handelen. “Wij mochten opnieuw nadenken over het beoogde curriculum. Het idee is dat onderwijsdoelen bepalen wat je in de klas aan bod laat komen. Doordat de conceptkerndoelen concreter zijn geformuleerd en meer houvast geven, gaat dat hopelijk ook echt zo werken. Niet de toetsing, maar de onderwijsdoelen als uitgangspunt.”
Op basis van de (definitieve) conceptkerndoelen en de toekomstige leerlijnen, kunnen leraren hun methoden en leermiddelen toetsen aan de doelen, of zelf leermiddelen ontwikkelen. “De kerndoelen worden wettelijk vastgelegd, maar leerlijnen niet”, zegt Jantien. “In Nederland hebben we vrijheid van onderwijs, waarbij het ‘wat’ vastligt, maar scholen het ‘hoe’ zelf mogen invullen. In het beoogde curriculum hebben we opnieuw nagedacht over het ‘wat’ en leraren konden meedenken tijdens de fase van beproeven. Vanuit SLO zijn we naar diverse bijeenkomsten en congressen geweest om bijvoorbeeld pabodocenten en taaldocenten voor te lichten over de conceptkerndoelen en het gedachtegoed daarachter.”
De fase van beproeven voor Nederlands die samen met het leergebied rekenen en wiskunde is georganiseerd, bestond uit acht regiobijeenkomsten met schoolleiders, leraren uit het po en onderbouw vo, reken- en taalcoördinatoren. Zij keken ondermeer naar de verwachte bruikbaarheid in de onderwijspraktijk. Jantien ziet dat de conceptkerndoelen leven door de betrokkenheid vanuit het veld. “Veel leraren weten nu wat de definitieve conceptkerndoelen Nederlands zijn en de regiobijeenkomsten waren heel interactief. Leraren namen praktijkopdrachten mee naar hun scholen om daar samen met hun team de conceptkerndoelen verder te verkennen, verdiepen en waarderen. Aan de fase van beproeven van de conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde hebben ruim 200 scholen en meer dan 500 leraren en schoolleiders meegedaan.”
De waardering van de conceptkerndoelen Nederlands is heel hoog, zag Jantien tijdens en na de regiobijeenkomsten. “Uit de vragenlijst blijkt dat 80% van de betrokkenen heel enthousiast is. Volgens de respondenten geven de doelen richting en sluiten aan bij de behoeften in het onderwijs. Dat is natuurlijk heel fijn om te horen. Met de feedback uit de regiobijeenkomsten en de expertbijeenkomst hebben we de conceptkerndoelen ook nog verder kunnen aanscherpen.”
Marcel ziet dat er dilemma’s kunnen ontstaan op scholen, maar is van mening dat het altijd goed is om het erover te hebben. “Scholen moeten breder inzetten op beweging, niet alleen in de gymzaal. Als schoolleider kun je al op de website kijken naar de conceptkerndoelen en ze bespreken binnen je school.”
Jantien geeft aan dat het zeker nog wel even duurt voordat de nieuwe kerndoelen wettelijk zijn vastgelegd en daarna duurt het nog een tijd voordat het onderwijs eraan wordt gehouden. “Dat klinkt ver weg, maar we stimuleren scholen om ze nu al mee te nemen in hun schoolcurriculum. Het is ook allemaal niet uit de lucht gegrepen. We vroegen tijdens de regiobijeenkomsten wat scholen al doen. Daaruit komt naar voren dat niet alles in de conceptkerndoelen compleet nieuw is. Veel scholen zijn al bezig met betekenisvol en samenhangend taalonderwijs. Ze werken al met rijke teksten. Het grote verschil is: straks staat het in de wet.”
SLO heeft de definitieve conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde ontwikkeld en laten beproeven op meer dan 200 scholen. Het ministerie van OCW heeft aangegeven dat er nog een extra stap moet worden gezet om de kerndoelen meer in samenhang te presenteren, zodat er een goede focus komt op het versterken van lezen, schrijven en rekenen. SLO pakt dit tegelijkertijd op met het verwerken van de feedback uit de onderwijspraktijk.
Lees het laatste nieuws op slo.nl/actualisatie. Voor ieder leergebied zijn ook webplatforms ontwikkeld om op de hoogte te blijven van vorderingen in het traject. Kijk daarvoor op actualisatiekerndoelen.nl.